Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar; 2024;16(1):31-47
Ahlaki Uzaklaşmadan Uzaklaşmak: Bireysel Farklılıklar ve MüdahaleProgramlarına İlişkin Bir Derleme
E Yalçın,B Aktaş
İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi,İstanbul
Kişilerin içsel ahlaki standartların ihlal edildiği durumlarda nasıl düşük düzeyde stres deneyimlediği merak
uyandıran bir sorudur. Bu soruyu ele alan ahlaki uzaklaşma teorisi, insanların ahlaki ihlallere dahil veya tanık
olmasını kolaylaştıran farklı bilişsel mekanizmaları açıklamak üzere öne sürülmüştür. İncelemeler ahlaki
uzaklaşmaya ilişkin eğilimlerin bağlamsal faktörlerin yanı sıra bireysel farklılıklarla da açıklanabileceğine işaret
etmektedir. Ahlaki uzaklaşmanın bireysel farklılıklar ve bağlamsal faktörlerle ilişkisinin ötesinde, ahlaki
uzaklaşmaya müdahale etmenin etkili bir yolu olup olmadığını araştırmak da oldukça değerlidir. Bu derleme
makalesi, bireysel farklılıklar, bağlamsal faktörler ve müdahalelerle ilgili çalışmaları ele alarak etik olmayan
davranışların azaltılabilmesi için altta yatan psikolojik mekanizmalara ilişkin anlayışımızı zenginleştirmeyi
amaçlamaktadır. Birlikte ele alındığında, bulgular Dürüstlük-Alçakgönüllülük, Uyumluluk, Sorumluluk, Psikopati
ve Makyavelizm’in, ahlaki uzaklaşma ile ilişkili bireysel farklılıklar olduğunu göstermektedir. Ek olarak, daha az
sayıda araştırmada bağlanma stillerinin, politik tutumların, ahlaki kimliğin ve ahlaki duyguların ahlaki uzaklaşma
süreçlerini deneyimlemekle ilişkili olduğu bulunmuştur. Çalışmalar bireysel farklılıkların ahlaki uzaklaşmaya
yatkınlık için önemli olduğunu gösterse de bu farkların ahlaki uzaklaşmayı azaltmak için müdahale programlarında
nadiren dikkate alındığı görülmektedir. Ahlaki uzaklaşmayı azaltmak için tasarlanan programların uzun vadeli
etkilerinin nadiren test edildiği ve genellikle çalışma ortamına veya ergenlik dönemine odaklandığı görülmektedir.
Gelecekte bireysel farklılıkların rolünü dikkate alan boylamsal desenleri içeren uygulamalı çalışmalar ilgili
literatüre katkı sağlayacaktır
Disengagement from Moral Disengagement:A Review of Individual Differences andIntervention Programs
It is an intriguing question of how people can reduce stress in situations where internal moral standards are
violated. The moral distancing theory that addresses this question has been proposed to explain the different
cognitive mechanisms facilitating people's involvement in or witnessing moral violations. Several findings showed
that individual differences and contextual factors might explain moral disengagement tendencies. Beyond
showing the correlations between moral disengagement processes and individual differences and contextual
factors, it is also valuable to investigate if there is an effective way to intervene in moral disengagement. This
review article addresses the previously shown evidence regarding individual differences, contextual factors, and
interventions, which aim to enrich our understanding of the underlying psychological mechanisms to reduce
unethical behaviors. Taken together, Honesty-Humility, Agreeableness, Conscientiousness, Psychopathy, and
Machiavellianism were found to be individual differences associated with moral disengagement. Additionally, less
research showed that attachment styles, political attitudes, moral identity, and emotions might be essential to
experience moral disengagement. Although several studies showed that individual differences are related to being
more prone to moral disengagement, these studies were rarely considered in intervention programs aiming to
reduce immoral behaviors. Programs that have been designed to reduce moral disengagement overlook the longterm effects. Additionally, interventions often focus on the work environment and adolescence. In the future,
interventions that include longitudinal designs considering the role of individual differences and different
contexts might contribute to the relevant literature